Samveda/874
सहस्रधारः पवते समुद्रो वाचमीङ्खयः। सोमस्पती रयीणासखेन्द्रस्य दिवेदिवे (लि)।। [धा. । उ नास्ति । स्व. । ]॥८७४
Veda : Samveda | Mantra No : 874
In English:
Seer : yathaatirnaahuShaH | Devta : pavamaanaH somaH | Metre : anuShTup | Tone : gaandhaaraH
Subject : English Translation will be uploaded as and when ready.
Verse : sahasradhaaraH pavate samudro vaachamii~NkhayaH . somaspatii rayiiNaa.m sakhendrasya divedive.874
Component Words : sahasradhaaraH .sahasra .dhaaraH .pavate .samudraH .sam .udraH .vaachami~NkhayaH .vaacham .i~NkhayaH .somaH .patiH .rayiiNaam .sakhaa .sa .khaa .indrasya. divedive . dive . dive.
Word Meaning :
Verse Meaning :
Purport :
In Hindi:
ऋषि : यथातिर्नाहुषः | देवता : पवमानः सोमः | छन्द : अनुष्टुप् | स्वर : गान्धारः
विषय : अगले मन्त्र में परमात्मा और आचार्य का विषय है।
पदपाठ : सहस्रधारः ।सहस्र ।धारः ।पवते ।समुद्रः ।सम् ।उद्रः ।वाचमिङ्खयः ।वाचम् ।इङ्खयः ।सोमः ।पतिः ।रयीणाम् ।सखा ।स ।खा ।इन्द्रस्य। दिवेदिवे । दिवे । दिवे॥
पदार्थ : (समुद्रः) आनन्द वा ज्ञान का समुद्र, (वाचमीङ्खयः) वाणी को प्रेरित करनेवाला, (रयीणां पतिः) श्रेष्ठ गुण, कर्म, स्वभाव रूप धनों का स्वामी, (इन्द्रस्य सखा) जीवात्मा का सखा (सोमः) परमात्मा वा आचार्य (दिवे दिवे) प्रतिदिन (सहस्रधारः) हजारों धाराओं से उमड़ता हुआ (पवते) उपासकों वा शिष्यों के प्रति आनन्दरस वा ज्ञानरस को प्रवाहित करता है ॥३॥
भावार्थ : परमेश्वर श्रेष्ठ उपासकों को प्राप्त होकर उनके प्रति मधुर आनन्दरस को और आचार्य श्रेष्ठ शिष्यों को प्राप्त होकर उनके प्रति मधुर ज्ञानरस को प्रवाहित करता है ॥३॥
In Sanskrit:
ऋषि : यथातिर्नाहुषः | देवता : पवमानः सोमः | छन्द : अनुष्टुप् | स्वर : गान्धारः
विषय : अथ परमात्मविषय आचार्यविषयश्चोच्यते।
पदपाठ : सहस्रधारः ।सहस्र ।धारः ।पवते ।समुद्रः ।सम् ।उद्रः ।वाचमिङ्खयः ।वाचम् ।इङ्खयः ।सोमः ।पतिः ।रयीणाम् ।सखा ।स ।खा ।इन्द्रस्य। दिवेदिवे । दिवे । दिवे॥
पदार्थ : (समुद्रः) आनन्दस्य ज्ञानस्य वा पारावारः, (वाचमीङ्खयः) वाचः प्रेरयिता। [ईखि गतौ, ण्यन्तः, वाचम् ईङ्खयति प्रेरयति सः।], (रयीणां पतिः) सद्गुणकर्मस्वभावरूपाणां धनानामधीश्वरः, (इन्द्रस्य सखा) जीवात्मनः सुहृत् (सोमः) परमात्मा आचार्यो वा (दिवे दिवे) प्रतिदिनम् (सहस्रधारः) सहस्रधाराभिः उद्वेल्लितः सन् (पवते) उपासकान् शिष्यान् वा प्रति आनन्दरसं ज्ञानरसं वा प्रवाहयति ॥३॥
भावार्थ : परमेश्वरः सदुपासकान् प्राप्य तान् प्रति मधुरमानन्दरसम्, आचार्यश्च सच्छिष्यान् प्राप्य तान् प्रति मधुरं ज्ञानरसं प्रवाहयति ॥३॥
टिप्पणी:१. ऋ० ९।१०१।६, अथ० २०।१३७।६, उभयत्र ‘सोमः॒ पती॑’ इति पाठः।