Samveda/953
इन्द्र जठरं नव्यं न पृणस्व मधोर्दिवो न। अस्य सुतस्य स्वाउर्नोप त्वा मदाः सुवाचो अस्थुः॥९५३
Veda : Samveda | Mantra No : 953
In English:
Seer : paavako.agnirbaarhaspatyo vaa, gRRihapatiyaviShThau sahasaH putraavanyataro vaa | Devta : indraH | Metre : tRRichaatmaka suuktam | Tone : madhyamaH
Subject : English Translation will be uploaded as and when ready.
Verse : indra jaThara.m navya.m na pRRiNasva madhordivo na . asya sutasya svaa3rnopa tvaa madaaH suvaacho asthuH.953
Component Words : indra . jaTharam . navyam .na .pRRiNasva .madhoH .divaH.na .asya .sutasya .svaH .na .upa .tvaa .madaaH .suvaachaH .su .vaachaH .asthuH.
Word Meaning :
Verse Meaning :
Purport :
In Hindi:
ऋषि : पावकोऽग्निर्बार्हस्पत्यो वा, गृहपतियविष्ठौ सहसः पुत्रावन्यतरो वा | देवता : इन्द्रः | छन्द : तृचात्मक सूक्तम् | स्वर : मध्यमः
विषय : अगले मन्त्र में पुनः जीवात्मा का ही विषय है।
पदपाठ : इन्द्र । जठरम् । नव्यम् ।न ।पृणस्व ।मधोः ।दिवः।न ।अस्य ।सुतस्य ।स्वः ।न ।उप ।त्वा ।मदाः ।सुवाचः ।सु ।वाचः ।अस्थुः॥
पदार्थ : हे (इन्द्र) जीवात्मन् ! (दिवः न मधोः) अन्तरिक्ष से प्राप्त मधुर वृष्टिजल के समान मधुर ब्रह्मानन्दरस के अंश से, तू (नव्यं न) नवीनसदृश (जठरम्) अपने उदर को अर्थात् स्वयं को (पृणस्व) तृप्त कर। (स्वः न) सूर्य के सदृश जगदीश्वर के पास से (सुतस्य) अभिषुत (अस्य) इस ब्रह्मानन्दरस की (सुवाचः) शुभ स्तुति-वाणियों को प्रेरित करनेवाली (मदाः) तृप्तियाँ (त्वा उप अस्थुः) तेरे सम्मुख उपस्थित हों ॥२॥यहाँ उपमालङ्कार है। ‘नव्यं न’ में उत्प्रेक्षा है, नित्य पुरातन भी आत्मा नवीन शरीर को धारण कर मानो नवीन हो जाता है ॥
भावार्थ : मनुष्य का आत्मा ब्रह्मानन्द-रस से तृप्त होकर स्वयं सुख-शान्ति प्राप्त करके दूसरों को भी प्रदान करे ॥२॥
In Sanskrit:
ऋषि : पावकोऽग्निर्बार्हस्पत्यो वा, गृहपतियविष्ठौ सहसः पुत्रावन्यतरो वा | देवता : इन्द्रः | छन्द : तृचात्मक सूक्तम् | स्वर : मध्यमः
विषय : अथ पुनरपि तमेव विषयमाह।
पदपाठ : इन्द्र । जठरम् । नव्यम् ।न ।पृणस्व ।मधोः ।दिवः।न ।अस्य ।सुतस्य ।स्वः ।न ।उप ।त्वा ।मदाः ।सुवाचः ।सु ।वाचः ।अस्थुः॥
पदार्थ : हे (इन्द्र) जीवात्मन् ! (दिवः न मधोः) अन्तरिक्षादागतस्य मधुरस्य वृष्टिजलस्य इव मधुरस्य ब्रह्मानन्दरसस्य भागेन त्वम् सम्प्रति (नव्यं न) नवीनमिव (जठरम्) स्वकीयमुदरम्, स्वात्मानमित्यर्थः (पृणस्व) तर्पय। (स्वः न) सूर्यादिव जगदीश्वरात् (सुतस्य) अभिषुतस्य (अस्य) ब्रह्मानन्दरसस्य (सुवाचः) शोभना वाचः स्तुतिगिरः यैः प्रेर्यन्ते तादृशाः (मदाः) तृप्तयः (त्वा उप अस्थुः) त्वाम् उपस्थिताः भवन्तु ॥२॥अत्रोपमालङ्कारः। ‘नव्यं न’ इत्युत्प्रेक्षा। नित्यः पुरातनोऽप्यात्मा नूतनं देहं संधार्य नूतनमिव जायते ॥२॥
भावार्थ : मनुष्यस्यात्मा ब्रह्मानन्दरसेन तृप्तो भूत्वा स्वयं सुखशान्तिमधिगम्य परेभ्योऽपि प्रयच्छेत् ॥२॥
टिप्पणी:१. अथ० २।५।२, ‘नव्यं न’ इत्यत्र ‘न॒व्यो न’, ‘स्वा३र्नोप’ इत्यत्र च ‘स्वर्णोप’ इति पाठः।