Samveda/1560
भद्रं मनः कृणुष्व वृत्रतूर्ये येना समत्सु सासहिः। अव स्थिरा तनुहि भूरि शर्धतां वनेमा ते अभिष्टये (लि)।। [धा. । उ नास्ति । स्व. ।]॥१५६०
Veda : Samveda | Mantra No : 1560
In English:
Seer : saubhariH kaaNvaH | Devta : agniH | Metre : kaakubhaH pragaathaH (viShamaa kakup, samaa satobRRihatii) | Tone : pa~nchamaH
Subject : English Translation will be uploaded as and when ready.
Verse : bhadra.m manaH kRRiNuShva vRRitratuurye yenaa samatsu saasahiH . ava sthiraa tanuhi bhuuri shardhataa.m vanemaa te abhiShTaye.1560
Component Words : bhadram . manaH . kRRiNuShva . vRRitratuurye . vRRitra . tuurye . yena . samatsu . sa . matsu . saasahiH . ava . sthiraa . tanuhi . bhuuri . sharddhataam . vanem . te . abhiShTaye.
Word Meaning :
Verse Meaning :
Purport :
In Hindi:
ऋषि : सौभरि: काण्व: | देवता : अग्निः | छन्द : काकुभः प्रगाथः (विषमा ककुप्, समा सतोबृहती) | स्वर : पञ्चमः
विषय : अगले मन्त्र में मनुष्य को उद्बोधन दिया गया है।
पदपाठ : भद्रम् । मनः । कृणुष्व । वृत्रतूर्ये । वृत्र । तूर्ये । येन । समत्सु । स । मत्सु । सासहिः । अव । स्थिरा । तनुहि । भूरि । शर्द्धताम् । वनेम् । ते । अभिष्टये॥
पदार्थ : हे मनुष्य ! तू (वृत्रतूर्ये) जिसमें उपद्रवियों का वध किया जाता है, ऐसे सङ्ग्राम में (मनः) अपने मन को (भद्रम्) भद्र (कृणुष्व) बना, (येन) जिस मन से, तू (समत्सु) युद्धों में (सासहिः) शत्रुओं के छक्के छुड़ानेवाला होता है। (शर्धताम्) उपद्रवी शत्रुओं के (भूरि) बहुत से (स्थिरा) स्थिर बलों को (अवतनुहि) नीचा दिखा दे। हम (ते) तेरी (अभिष्टये) अभीष्ट-प्राप्ति के लिए (वनेम) मिलकर प्रयत्न करें ॥२॥
भावार्थ : भद्र मन से ही युद्ध करके ऐसा यत्न करना चाहिए कि शत्रु भी भद्र हो जाएँ, यदि भद्र न हों तो उन्हें विश्वहित के लिए बाँधकर कारागार में डाल दे या उनका वध कर दे ॥२॥
In Sanskrit:
ऋषि : सौभरि: काण्व: | देवता : अग्निः | छन्द : काकुभः प्रगाथः (विषमा ककुप्, समा सतोबृहती) | स्वर : पञ्चमः
विषय : अथ मानव उद्बोध्यते।
पदपाठ : भद्रम् । मनः । कृणुष्व । वृत्रतूर्ये । वृत्र । तूर्ये । येन । समत्सु । स । मत्सु । सासहिः । अव । स्थिरा । तनुहि । भूरि । शर्द्धताम् । वनेम् । ते । अभिष्टये॥
पदार्थ : हे मनुष्य ! त्वम् (वृत्रतूर्ये) वृत्राणाम् उपद्रवकारिणां तूर्यं वधो यत्र तादृशे संग्रामे। [वृत्रतूर्यमिति संग्रामनाम। निघं० २।१७।] (मनः) स्वकीयं मानसम् (भद्रम्) शुभम् (कृणुष्व) कुरु, (येन) मनसा, त्वम् (समत्सु) युद्धेषु। [समत् इति संग्रामनाम। निघं० २।१७] (सासहिः) शत्रूणां पराजेता भवसि। (शर्धताम्) अभिभवतां शत्रूणाम्। [शृधु प्रसहने, चुरादिः।] (भूरि) भूरीणि (स्थिरा) स्थिराणि बलानि (अवतनुहि) अधः कुरु। [भूरि, स्थिरा इत्यत्र ‘शेश्छन्दसि बहुलम्।’ अ० ६।१।७० इति शेर्लोपः।]वयम् (ते) तव (अभिष्टये) अभीष्टये, अभीष्टप्राप्त्यै (वनेम) संगच्छेमहि। [अभीष्टये इति प्राप्ते ‘एमन्नादिषु छन्दसि पररूपं वाच्यम्’। अ० ६।१।९४ वा० इति पररूपं जायते] ॥२॥
भावार्थ : भद्रेणैव मनसा संग्रामं कृत्वा शत्रवोऽपि भद्राः स्युरिति यतनीयम्, नो चेद् भद्राः स्युस्तर्हि विश्वहिताय ते बन्धनीया व्यापादनीया वा ॥२॥
टिप्पणी:१. ऋ० ८।१९।२०, ‘सा॒सहः॑’, ‘अ॒भिष्टि॑भिः’ इति भेदः।