Samveda/1719
वृत्रखादो वलं रुजः पुरां दर्मो अपामजः। स्थाता रथस्य हर्योरभिस्वर इन्द्रो दृढा चिदारुजः॥१७१९
Veda : Samveda | Mantra No : 1719
In English:
Seer : vishvaamitro gaathinaH | Devta : indraH | Metre : bRRihatii | Tone : madhyamaH
Subject : English Translation will be uploaded as and when ready.
Verse : vRRitrakhaado vala.m rujaH puraa.m darmo apaamajaH . sthaataa rathasya haryorabhisvara indro dRRiDhaa chidaarujaH.1719
Component Words : vRRitrakhaadaH . vRRitra . khaadaH . balarujaH . balam . rujaH . puraam . darmaH . apaam . ajaH . sthaataa . rathasya . haryoH . abhisvare . abhi . svare . indraH . dRRiDhaa . chit . aarujaH . aa . rujaH.
Word Meaning :
Verse Meaning :
Purport :
In Hindi:
ऋषि : विश्वामित्रो गाथिनः | देवता : इन्द्रः | छन्द : बृहती | स्वर : मध्यमः
विषय : अब जीवात्मा का कर्तव्य बताते हैं।
पदपाठ : वृत्रखादः । वृत्र । खादः । बलरुजः । बलम् । रुजः । पुराम् । दर्मः । अपाम् । अजः । स्थाता । रथस्य । हर्योः । अभिस्वरे । अभि । स्वरे । इन्द्रः । दृढा । चित् । आरुजः । आ । रुजः॥
पदार्थ : (इन्द्रः) मनुष्य का आत्मा (वृत्रखादः) पापों का भक्षक, (वलंरुजः) धर्म पर पर्दा डालनेवाले काम, क्रोध आदि को चकनाचूर करनेवाला, (पुरां दर्मः) शत्रु की नगरियों को विदीर्ण करनेवाला, (अपाम् अजः) कर्मों को गति देनेवाला, (हर्योः) ज्ञानेन्द्रिय और कर्मेन्द्रिय रूप घोड़ों के (रथस्य) शरीररूप रथ का (स्थाता) अधिष्ठाता और (अभिस्वरे) देवासुरसङ्ग्राम में (दृढा चित्) दृढ से दृढ विघ्न आदि को (आ रुजः) चकनाचूर कर देनेवाला होवे ॥२॥
भावार्थ : मनुष्यों को चाहिए कि वे अपने आत्मा की शक्ति को समझ कर, उसका प्रयोग करके, सब बाधाओं का उन्मूलन करके अभ्युदय और निःश्रेयसरूप लक्ष्य को प्राप्त करें ॥२॥
In Sanskrit:
ऋषि : विश्वामित्रो गाथिनः | देवता : इन्द्रः | छन्द : बृहती | स्वर : मध्यमः
विषय : अथ जीवात्मनः कर्त्तव्यमाह।
पदपाठ : वृत्रखादः । वृत्र । खादः । बलरुजः । बलम् । रुजः । पुराम् । दर्मः । अपाम् । अजः । स्थाता । रथस्य । हर्योः । अभिस्वरे । अभि । स्वरे । इन्द्रः । दृढा । चित् । आरुजः । आ । रुजः॥
पदार्थ : (इन्द्रः) मनुष्यस्यात्मा (वृत्रखादः) पापभक्षकः, (वलंरुजः) धर्माच्छादकस्य कामक्रोधादेः भङ्क्ता, (पुरां दर्मः) शत्रुनगरीणां विदारकः, (अपाम् अजः) कर्मणां गतिप्रदाता, (हर्योः) ज्ञानेन्द्रियकर्मेन्द्रियरूपयोः अश्वयोः (रथस्य) देहरथस्य (स्थाता) अधिष्ठाता, (अभिस्वरे) देवासुरसंग्रामे च (दृढा चित्) दृढान्यपि विघ्नादीनि (आरुजः) आमर्दयिता भवेत् ॥२॥२
भावार्थ : मनुष्याः स्वात्मशक्तिं विभाव्य तां प्रयुज्य सर्वा बाधा उद्धूयाभ्युदयनिःश्रेयसरूपं लक्ष्यं प्राप्नुवन्तु ॥२॥
टिप्पणी:१. ऋ० ३।४५।२।२. ऋग्भाष्ये दयानन्दस्वामी मन्त्रमिमं विद्युद्वायुसूर्यदृष्टान्तेन राजधर्मविषये व्याचष्टे।